وقتی
انسان از عبادتی همچون حج یا اعتکاف، یا حتّی نماز و روزه فارغ مي‌شود، در واقع ارتباط خود را با
معبود خویش محکم نموده است. استحکام این ارتباط برای سیر صعودی انسان لازم است،
ولی کافی نیست. ارتباط با خدای تعالی، به مثابۀ یک بال برای پرنده در پرواز است و
بال دیگر این پرواز، که حتماً باید باشد، ارتباط با مخلوقات است.
قرآن
کریم در آیات متعدّدی ارتباط با خالق و ارتباط با مخلوق را به صورت توأمان از
انسان مي‌خواهد:
«الَّذينَ يُؤْمِنُونَ
بِالْغَيْبِ وَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُون» [1]
(پرهيزكاران) كسانى هستند كه به غيب ايمان مىآورند؛ و نماز را
برپا مىدارند؛ و از تمام نعمت‌ها و مواهبى كه به آنان روزى دادهايم، انفاق
مىكنند.
امر به
نماز در آیات شریف قرآن کریم، مصداق ارتباط با خداوند و امر به انفاق و زکات،
مصداق ارتباط با مردم و رسیدگی به حوائج آنان است.
همۀ
پیامبران الهی، بعد از آنکه به مقام عبودیّت نائل شده و عبد خدا گرديدند، به مقام
رسالت مبعوث شده‌اند. مقام رسالت یعنی آمدن در میان مردم و ارتباط با مخلوقات.
«يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ
وَ اعْمَلُوا صالِحاً [2]»
اى پيامبران! از غذاهاى پاكيزه بخوريد، و عمل صالح انجام دهيد.
پیامبر
اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم» نيز لزوم اين ارتباط را اين‌گونه بيان مي‌فرمايند:
«أَمَرَنِي رَبِّي بِمُدَارَاةِ
النَّاسِ كَمَا أَمَرَنِي بِأَدَاءِ الْفَرَائِض» [3]
پروردگارم همان‌گونه که مرا به
انجام واجبات امر کرده، به مدارا کردن با مردم نيز امر فرموده است.
غایت
آمال پیامبران الهی، هدایت و رستگاری مردم بوده است و در این راستا، از هیچ کوششی
دریغ ننموده‌اند. افزون بر این، انبیای عظام الهي«سلام الله علیهم»در کنار
ایفای وظیفۀ مهمِّ تشریع و هدایت مردم، به قانون مواسات نیز امر و عمل مي‌کرده‌اند.
قانون
مواسات یعنی هر کس باید از آنچه دارد به دیگران انفاق کند. کسي که مال دارد، به‌اندازۀ
توان از دیگران دستگیری کند و اموال خود را به فقرا و ضعفا و آبرومندان ببخشد.
آنکه علم دارد، از ترویج علم خود دریغ نکند، آنکه از قلم توانا برخوردار است، قلم
خود را در راه سعادت دیگران به کار گیرد. آنکه وجاهتی دارد، از آبرو و شخصیّت
خود، برای حلِّ مشکلات مردم استفاده کند. آنکه قدرت و ریاستی دارد، از آن در جهت
خدمت استفاده کند. و بالأخره آن کسی که هیچ چیز ندارد، لااقل به دیگران دعا کند و
برای همنوعان خود، خیر و خوشی بخواهد. قرآن کریم مي‌فرماید:
«لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ
سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ لا
يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ ما آتاها [4]»
آنان كه امكانات وسيعى دارند، بايد از امكانات وسيع خود انفاق كنند و
آنها كه تنگدستند، از آنچه كه خدا به آنها داده انفاق نمايند؛ خداوند هيچ كس را جز
به مقدار توانايى كه به او داده، تكليف نمىكند.
عمل به
قانون مواسات، پس از دستیابی به مقام عبودیّت و پس از فراغت از عمل عبادی، لازم و
ضروری است.
پیامبر
اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم» و سایر انبیای الهی و ائمّۀ اطهار«سلام الله علیهم» به صورت
جدّی به قانون مواسات عمل می‌کرده‌اند.
هر کس به
سفر معنوی حج مشرّف شده، یا به اعتکاف رفته است، پس از بازگشت، به عنوان یکی از
وظایف سیر سوّم سفر روحانی خویش، باید از چهارده معصوم«سلام الله علیهم» سرمشق
بگیرد و به قانون مواسات عمل نماید. یعنی هر نعمتی که دارد با دیگران تقسیم کند. «وَ
مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُون»
کسی که
به اعتکاف رفته است، پس از بازگشت، باید همّ و غمّ خود را خدمت به خلق خدا قرار
دهد و سعی و کوشش فراوانی در جهت حلِّ مشکلات و گره‌های زندگی مردم داشته باشد، تا
اعتکاف او مقبول درگاه خداوند متعال قرار گیرد.
ائمّۀ طاهرین«سلام الله علیهم» از
شیعیان خود، خدمت به خلق خدا را به صورت جدّی انتظار دارند و بخل در این موضوع، آن
بزرگواران را آزرده خاطر مي‌کند.
راوی مي‌گوید: امام صادق«سلام الله علیه» در ایّام حج در منی منبر
رفتند و فرمودند: ای شیعیان ما! اینقدر دل ما را خون نکنید، اینقدر ما را اذیّت و
آزرده خاطر نکنید! یک نفر در وسط فرمایش امام، برخاست و گفت: یابن رسول الله! ما
شیعیان شما هستیم، ما به شما ارادت داریم، کی شما را آزرده‌ایم و خون جگر کرده‌ایم؟
حضرت
فرمودند: خود تو چند روز پیش که به سوی مِنی مي‌آمدی، مي‌توانستی یک نفر را بر مرکب خود
سوار کنی. ولي پیرمردی که در راه مانده بود و از تو تقاضای کمک کرد را سوار نکردی؛
تو با این کارت ما را آزردی و اذیّت کردی!!
سورۀ
ماعون، سورۀ عجیبی است. انصافاً اگر کسی به مفاهیم بلند این سوره اهمیّت بدهد و در
محتوای آن دقّت کند، در مي‌یابد که آیات این سوره، تکان دهنده است و کمر انسان را مي‌شکند؛ ولی متأسّفانه غفلت بسیاری
از مسلمانان، موجب بی‌تفاوتي نسبت به این سوره و مفاهیم آن شده است.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ،
أَ رَأَيْتَ الَّذي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ* فَذلِكَ الَّذي يَدُعُّ الْيَتيمَ* وَ
لا يَحُضُّ عَلي طَعامِ الْمِسْكينِ* فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ* الَّذينَ هُمْ
عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ* الَّذينَ هُمْ يُراؤُنَ* وَ يَمْنَعُونَ الْماعُونَ*»
به نام خداوند بخشندۀ مهربان.
آيا كسى كه روز جزا را پيوسته انكار مىكند ديدى؟ او همان كسى است كه يتيم را با
خشونت مىراند، و(ديگران را) به اطعام مسكين تشويق نمىكند! پس واى بر نمازگزاران،
که در نماز خود سهلانگارى مىكنند، همان كسانى‌كه ريا مىكنند، و ديگران را از
وسايل ضرورى زندگى منع مىنمايند!
مي‌فرماید: آیا مي‌خواهی یک انسان بی دین به تو
معرّفی کنم؟ او کسی است که قانون مواسات ندارد. به عبارت روشن‌تر، ارتباط با
مخلوقات ندارد. یکی از نکات ظریف این سورۀ مبارکه، این است که ارتباط با مخلوقات
را، نسبت به ارتباط با خالق، مقدّم مي‌دارد.
بعد مي‌فرماید: ملّتی که در آن، یتیم
وجود داشته باشد و گرد یتیمی بر چهرۀ کسي بنشیند و مردان و زنان آن جامعه به جای
پدر یا مادر یتیمان، ايفاي وظيفه نکنند، آن ملّت دین ندارد.
سپس مي‌افزاید: آن ملّتی که به فکر
یکدیگر نیستند و فقر در بین آنان وجود دارد و از فقرا دستگیری نمي‌‌کنند، آن ملّت هم مسلمان نیست.
پس از آن
با تهدید عجیبی به سراغ بال دوّم پرواز، یعنی ارتباط با خالق، مي‌رود و مي‌فرماید: وای به حال آن نامسلمانی
که در وقت نماز غافل از نماز است. سپس دستور
مي‌دهد: مؤمن باید ریاکار نباشد و در آخر سوره، مجدداً
تکرار می‌کند که مؤمن آن است که هر چه دارد برای خود و دیگران استفاده کند.
خودخوری،
خودمحوری و خودخواهی، از دیدگاه اسلام مردود و مطرود است.
متأسّفانه
به این سوره و دستورات آن عمل نمي‌شود. این وضعیّت فقرا و ضعفای جامعه است که به آنان کمتر رسیدگی مي‌شود و آن وضعیت خیابان‌ها و پارک‌ها
و مراکز تفریحی در وقت نماز است.
هنگام
اقامۀ نماز، باید همه جا تعطیل شود و همگان به نماز بپردازند، ولي متأسّفانه
مشاهده مي‌شود که
هنگام نماز، هم ترافیک خیابان‌ها بیشتر است و هم جمعیّت مردم در پارک و سینما و
مراکز خريد بسیار زیاد است.
نکتۀ
دیگری که در خصوص خدمت به خلق خدا تذکّر آن لازم است اینکه: مراقب باشید اگر از
این وظیفۀ مهم کوتاهی مي‌کنید و به آن عمل نمي‌کنید، لااقل موجب آزار و اذیّت خلق خدا نشوید. به قول معروف: «اگر
خیرتان به کسی نمي‌رسد،
لااقل شر نرسانید.»
اگر گره
از کار کسی نمي‌گشايید،
لااقل گره در کار او نیندازید. اگر دیگران را یاری نمي‌کنید، لااقل پشت سر آنان غیبت
نکنید و به آنان تهمت نزنید، شایعه برای کسی درست نکنید. وقتی در مقابل شما از کسی
بدگویی کردند، از او دفاع کنید و نگذارید ضربه به شخصیّت او بخورد.
انسان
باید علاوه بر خدمت به دیگران، از خلق خدا دفاع کند و نسبت به شخصیّت دیگران
غيرتمند باشد و در اين خصوص مراقبت داشته باشد.
پی نوشت
ها:
[1]. البقرة / 3 و نيز ر.ک: المائده / 55؛ الانفال / 3؛ التوبه
/ 71 و ...
[2]. المؤمنون / 51
[3]. الكافي، ج 2، ص 117
[4]. الطلاق / 7