خداوند سبحان با خلق حضرت آدم، او را به‌طور دفعی خلیفۀ خود قرار داد و کسب این مقام برای او تدریجی نبود، امّا رسیدن به این مقام برای سایر بندگان تدریجی است. در واقع، حق‌تعالی به هر بنده‌ای از بندگان خود می‌فرماید: تو خلیفه و جانشین من در زمین هستی، اما باید خودت با تلاش و کوشش، به‌تدریج به این مقام دست یابی و خلیفة‌الله بشوی. همۀ حرف‌ها در اینجاست که خدا می‌گوید: من آدم را به‌عنوان نمونه، خلیفة‌الله ساختم، یعنی مشت نمونۀ خروار است. او را چنین ساختم که تو بدانی برای چه خلق شده‌ای و توان رسیدن به چه مقامی را داری و آدم، نمونه و مثال برای جانشینی من در زمین است. بنابراین تمام بندگان، از هنگام تولد، آن روح را بالقوّه دارند و باید با زحمت، با خون جگر، با صبر و استقامت و با حوصله، مو به مو جلو بروند تا به مقام خلیفة‌اللهی نائل گردند. به‌عبارت دیگر، همه می‌توانند مظهر علم خدا، مظهر قدرت خدا، مظهر خلقت خدا، مظهر جود خدا و بالاخره مظهر همۀ اسماء و صفات حق گردند، مشروط بر آنکه راه خلیفة‌الهی را طی کنند و به قول قرآن شریف، در راه مستقیم بیفتند، آنگاه خدا را می‌یابند، نظیر آدم تشنه‌ای که آب می‌خورد و تشنگی و سیراب شدن را می‌یابد. علاوه بر آن، مظهریت حق هم برایش نتیجه‌بخش است.
ادامه...